Hướng dẫn chuẩn bị mâm cúng tất niên đúng nghi lễ từ A-Z

Mâm cúng tất niên là nghi thức không thể thiếu vào cuối năm, thể hiện lòng hiếu kính và cầu mong may mắn cho gia đình. Nhiều người thường thắc mắc mâm cúng tất niên gồm những gì, nên chọn thực đơn nào và mâm cúng tất niên nên đặt ở đâu để đúng lễ nghi. Bài viết sau của VietPower sẽ hướng dẫn chi tiết cách chuẩn bị mâm cúng tươm tất theo phong tục ba miền và tổng hợp các lưu ý quan trọng, giúp gia chủ thực hiện nghi lễ cuối năm một cách trọn vẹn và ý nghĩa nhất.

Giới thiệu về nghi lễ cúng tất niên

Nghi lễ cúng tất niên là một phong tục truyền thống quan trọng của người Việt, được tổ chức vào những ngày cuối cùng của năm âm lịch. Đây là dịp để mỗi gia đình chuẩn bị mâm cúng tất niên tươm tất, dâng lên thần linh và tổ tiên nhằm bày tỏ lòng biết ơn, đồng thời cầu chúc năm mới an khang, thịnh vượng.

Bên cạnh ý nghĩa tâm linh, lễ cúng tất niên còn là khoảnh khắc sum họp và gắn kết, khi các thành viên trong gia đình cùng nhìn lại một năm đã qua, chia sẻ niềm vui, nỗi buồn và hướng tới khởi đầu mới với nhiều hy vọng tốt đẹp.

Mâm cúng tất niên gồm những gì?

Mâm cúng tất niên là phần không thể thiếu trong nghi lễ cuối năm, thể hiện lòng thành kính của gia chủ và ước mong cho một năm mới bình an, sung túc. Tùy từng vùng miền hay điều kiện mỗi gia đình, lễ vật có thể thay đổi đôi chút, nhưng nhìn chung mâm cúng thường bao gồm:

• Hương, hoa, nến: Biểu tượng cho sự thanh khiết và lòng thành dâng lên thần linh, tổ tiên.
• Mâm ngũ quả: Thể hiện ước nguyện đủ đầy, phúc lộc và may mắn trong năm mới.
• Trầu cau, rượu, nước: Những lễ vật truyền thống không thể thiếu trong các nghi thức cúng lễ.
• Bánh chưng hoặc bánh tét: Món ăn đặc trưng ngày Tết, tượng trưng cho đất trời và sự sum vầy.
• Mâm cơm cúng: Gồm các món ăn truyền thống, có thể là gà luộc, xôi, canh, thịt kho, tùy phong tục từng vùng.

Việc chuẩn bị mâm cúng tất niên không chỉ mang ý nghĩa tâm linh mà còn thể hiện sự chu đáo, hiếu kính và lòng biết ơn của con cháu đối với tổ tiên sau một năm đã qua.

Hướng dẫn chi tiết cách chuẩn bị mâm cúng tất niên

Để chuẩn bị một mâm cúng tất niên chu đáo và đúng nghi thức, gia chủ cần chú trọng đến cả việc lựa chọn lễ vật, sắp xếp mâm cúng và các bước thực hiện nghi lễ.

1. Phân loại và chuẩn bị lễ vật

Việc chuẩn bị lễ vật được chia thành hai phần chính, thể hiện sự thành kính dâng lên Thần linh và Gia tiên:

Lễ vật thờ cúng cơ bản (Thường đặt trên bàn thờ chính):

• Hương, nến và hoa tươi: Hương (nhang) được thắp để kết nối âm dương, nến (hoặc đèn dầu) tượng trưng cho ánh sáng và sự ấm cúng. Hoa tươi phải được chọn lựa cẩn thận, không dùng hoa giả.
• Trầu cau, rượu, trà và nước lọc: Đây là những lễ vật truyền thống, thể hiện sự mời mọc trang trọng. Rượu thường dùng loại trắng tinh khiết, trà thơm.
• Mâm ngũ quả: Chọn những loại quả tươi ngon, đẹp mắt. Tùy theo vùng miền mà các loại quả có ý nghĩa khác nhau.
  Ví dụ, miền Bắc thường có chuối xanh, bưởi; miền Nam chuộng các loại quả mang ý nghĩa “Cầu Sung Vừa Đủ Xài”.
• Vàng mã: Bao gồm giấy tiền, vàng mã để dâng cúng.

Mâm cỗ mặn hoặc cỗ chay (Thường đặt ở bàn thờ phụ hoặc bàn riêng):

Mâm cỗ là nơi gia chủ dâng lên những món ăn tinh túy, thể hiện sự sung túc và mong ước cho một năm mới no đủ. Món ăn thường là các đặc sản ngày Tết của từng vùng miền:

• Miền Bắc: Mâm cỗ thường được sắp xếp theo quy tắc số chẵn, như 4 bát (măng lưỡi lợn, bóng bì, miến, mọc), 4 đĩa (giò lụa, chả quế, thịt gà luộc, thịt đông).
• Miền Trung: Mâm cỗ đơn giản hơn, nhưng vẫn đầy đủ các món đặc trưng như bánh chưng/bánh tét, giò lụa, nem, gà bóp rau răm, các món măng khô.
• Miền Nam: Nổi bật với các món nguội như bánh tét, canh khổ qua nhồi thịt (mang ý nghĩa đón nhận điều may mắn sau khi “khổ qua đi”), thịt kho tàu, củ kiệu, dưa giá, gỏi tôm thịt.

2. Sắp xếp mâm cúng và các lưu ý

Việc sắp xếp mâm cúng cần đảm bảo sự trang nghiêm và hài hòa:

• Vị trí: Lễ vật cơ bản và mâm ngũ quả được đặt trên bàn thờ chính. Mâm cỗ mặn/chay đặt ở bàn phụ phía dưới, phía trước bàn thờ.
• Bày gà cúng: Gà cúng thường được đặt nguyên con, quay đầu vào phía bát hương để thể hiện sự hướng về tổ tiên.
• Nguyên tắc chung: Tất cả lễ vật đều phải tươi mới, sạch sẽ và được bày biện một cách chỉn chu, đầy đặn, thể hiện sự tôn trọng đối với thần linh và tổ tiên.

3. Quy trình thực hiện nghi lễ

Sau khi chuẩn bị đầy đủ mâm cúng, gia chủ tiến hành nghi lễ với lòng thành kính:

• Trang phục: Người chủ lễ (thường là gia chủ) cần mặc trang phục chỉnh tề, sạch sẽ.
• Thắp hương và đọc văn khấn: Thắp hương trầm và đọc bài văn khấn tất niên để mời thần linh, tổ tiên về nhà ăn Tết. Việc khấn vái thể hiện lòng tri ân và mong ước một năm mới tốt lành.
• Hóa vàng và thụ lộc: Sau khi hương tàn, gia chủ làm lễ tạ và hóa vàng mã. Cuối cùng, cả gia đình cùng nhau quây quần bên mâm cỗ, cùng nhau “thụ lộc” (ăn cỗ cúng), đây là khoảnh khắc ý nghĩa nhất, kết thúc một năm cũ và cùng nhau đón chào năm mới.

Dù phong tục có khác biệt giữa các vùng miền, lễ cúng tất niên luôn là dịp để con cháu bày tỏ lòng hiếu thảo, gắn kết gia đình và cùng nhau hướng tới một năm mới an khang, thịnh vượng.

Lưu ý & điều cấm kỵ khi làm mâm cúng tất niên

Lễ cúng tất niên là nghi thức trang trọng, mang ý nghĩa tiễn biệt năm cũ và đón chào năm mới. Vì vậy, để thể hiện lòng thành kính và cầu mong may mắn, gia chủ cần đặc biệt lưu ý những điều sau:

1. Những điều cần lưu ý khi chuẩn bị và hành lễ

Để đảm bảo nghi lễ diễn ra suôn sẻ, trang nghiêm và thể hiện lòng thành, gia chủ nên lưu ý về thời gian, trang phục và sự hiện diện của các thành viên:

• Thời điểm cúng: Lễ cúng tất niên nên được tiến hành vào chiều hoặc tối ngày 30 Tết (hoặc 29 Tết nếu là năm thiếu). Đây là “khoảnh khắc vàng” để tiễn đưa năm cũ, mọi công việc đã hoàn tất, gia đình sum họp đầy đủ để trình diện tổ tiên.
• Trang phục và thái độ: Người hành lễ chính và các thành viên gia đình nên mặc trang phục gọn gàng, lịch sự, sạch sẽ. Khi làm lễ, cần giữ thái độ nghiêm trang, thành kính, tập trung.
• Sự chu đáo không cần xa hoa: Mâm cúng không cần phải quá cầu kỳ, đắt tiền hay xa hoa, nhưng cần được chuẩn bị một cách chu đáo, sạch sẽ, tươm tất, thể hiện lòng thành.
• Sự có mặt của gia đình: Tất niên là bữa cơm sum vầy, đoàn viên, vì vậy các thành viên trong gia đình nên cố gắng có mặt đầy đủ để cùng nhau ôn lại chuyện cũ và hướng tới năm mới.

2. Những điều cấm kỵ nên tránh

Theo quan niệm dân gian, việc tránh những điều kiêng kỵ dưới đây sẽ giúp gia đình tránh xa xui xẻo, thu hút tài lộc và bình an trong năm mới:

• Không dùng đồ giả dâng cúng: Đây là điều đại kỵ trong mọi nghi lễ cúng bái. Tuyệt đối không sử dụng hoa giả, quả giả (như hoa nhựa, trái cây nhựa) để dâng cúng lên Thần linh và Tổ tiên, vì bị xem là thiếu tôn trọng, không thành tâm.
• Kiêng kỵ đổ vỡ: Trong thời gian làm lễ và dùng bữa cơm tất niên, cần hết sức cẩn thận, tránh làm đổ vỡ đồ dùng, bát đĩa, đặc biệt là dầu đèn. Theo quan niệm dân gian, đổ vỡ mang đến điềm xui xẻo, sự chia ly, không may mắn cho năm mới.
• Kiêng cười đùa, ồn ào, nói lời không hay: Trong lúc hành lễ, không được đùa cợt, nói chuyện quá to, nói tục, chửi bậy vì điều này bị xem là bất kính với bề trên.
• Tránh cãi vã, mâu thuẫn: Bữa cơm tất niên là thời khắc sum họp vui vẻ, vì vậy, gia đình nên kiêng kỵ cãi vã, tranh cãi, chửi mắng nhau. Thay vào đó, mọi người nên nói những chuyện vui vẻ, tốt lành, thể hiện sự hòa thuận để mong một năm mới an vui.
• Không đặt mâm ngũ quả sai vị trí: Theo quan niệm tâm linh, không nên đặt mâm ngũ quả ở chính giữa, che khuất bát hương vì vị trí đó được xem là trục khí chính. Mâm ngũ quả nên được đặt ở hai bên bàn thờ.

Gợi ý thực đơn mâm cúng tất niên đơn giản cho gia đình

Mâm cúng tất niên không nhất thiết phải quá cầu kỳ, mà quan trọng là sự tươm tất, sạch sẽ và lòng thành của gia chủ. Dưới đây là gợi ý thực đơn đơn giản, dễ chuẩn bị mà vẫn giữ được nét truyền thống của ba miền:

1. Thực đơn Tất niên đơn giản theo vùng miền

Việc lựa chọn các món ăn mang tính biểu tượng và dễ chế biến sẽ giúp gia chủ tiết kiệm thời gian mà vẫn đảm bảo mâm cỗ đầy đủ ý nghĩa:

2. Mâm cúng Tất niên Chay (Thanh tịnh và nhanh gọn)

Đối với những gia đình muốn cúng chay hoặc cần một thực đơn nhẹ nhàng, thanh tịnh, các món chay hiện đại có thể được chế biến nhanh chóng mà vẫn đẹp mắt:

• Món Chính: Xôi đậu xanh/Xôi gấc (màu đỏ may mắn)
• Món Nguội: Giò lụa chay, Chả quế chay, Bánh chưng chay.
• Món Xào: Miến xào thập cẩm (với nấm hương, cà rốt, su hào).
• Món Canh: Canh nấm rau củ (nấm rơm, nấm đông cô, cà rốt).
• Món Chiên: Nem rán chay hoặc Đậu phụ chiên xào nấm.
• Tráng miệng: Chè khoai môn, Chè hạt sen hoặc các loại trái cây tươi.

Lưu ý chung:

• Hạn chế món lẩu: Tránh dùng các món cần phải đun nấu trong thời gian cúng lễ.
• Tiết kiệm thời gian: Nên mua sẵn các món như giò, chả, bánh tét/bánh chưng để giảm bớt công đoạn.
• Bày biện: Mâm cỗ mặn/chay nên được bày trên bàn phụ phía dưới, trang trọng trước khi dâng cúng.

Mâm cúng tất niên là khoảnh khắc đoàn viên thiêng liêng, thể hiện lòng biết ơn tổ tiên. Điều quan trọng nhất không nằm ở sự xa hoa của mâm cỗ mà ở lòng thành kính của gia chủ. Hãy nhớ sắp xếp mâm cúng tất niên đúng vị trí (thường là bàn phụ phía dưới bàn thờ chính) và tránh các điều cấm kỵ để nghi lễ diễn ra trang nghiêm. Chúc gia đình bạn có một buổi Tất niên ấm cúng, an lành và đón chào năm mới an khang, thịnh vượng.

Thông tin liên hệ:

• Website: https://viet-power.vn/
• Hotline: 0867.12.8688
• Email: contact@v-holdings.vn
• Địa chỉ:
• Trụ sở: Tầng 5, Toà HQ Building, 193C Bà Triệu, Phường Hai Bà Trưng, Hà Nội
• Chi nhánh: Tòa nhà Vincom Center – 72 Lê Thánh Tôn – P. Bến Nghé – Quận 1 – TP. HCM
• Fanpage: https://www.facebook.com/Vietpowerteambuilding
• Tiktok: https://www.tiktok.com/@vietpowervn